Güney Kore’de flütü andıran geleneksel bir enstrüman bulunmaktadır. Piri olarak bilinen bu enstrümanı sizlerle tanıştırmak istiyorum.
Piri klasik ve halk müziğinde kullanılan çift kamışlı bir Kore müzik enstrümanıdır. Bambudan yapılır. Büyük kamışı ve silindirik delikleri diğer müzik aletlerine göre daha yumuşak bir ses çıkmasına neden olur. Tipik bir pirinin bambu gövdesinde sekiz parmak deliği bulunur. Deliklerden yedi tanesi önde bulunur ve bir delikte arkada baş parmak için bulunmaktadır.
Dört Tip Piri Vardır: 1. Hyang Piri (향피리) 2. Se Piri (세피리) 3. Dang Piri (당피리) 4. Dae Piri (대피리)
Her müzik türü için farklı bir kullanımı olduğundan dört farklı türü bulunmaktadır. Hyang piri tüm Pirilerin arasında en uzunu ve en yaygın kullanılanıdır. Çünkü yüksek ve nazal sesi genellikle bir topluluk içinde ana melodiyi üstlenir. Se piri küçük, ince ve daha sessiz bir türdür. Ayrıca ince sesinden dolayı, bu türü yumuşak veya yaylı çalgılar ile birlikte kullanılır. Dang / Tang piri geniştir ve Çin’in Guanzi enstrümanına benzer. Ayrıca, dae piri, modern bir piridir ve tuşları ve çanı ile daha çok batılı obua enstrümanına benzer.
Pirinin Goguryeo döneminden önce Çin’in batısında kıyısında bulunan bir yerde Kore’ye geçtiği düşünülmektedir. Suseo’ye göre (수서; 隋 书), piri gagwan olarak bilinen (가관; 笳 管) ve Kucha kaynaklı olan bir alettir. Se piri hyang piriden küçüktür ama aynı yapı yelpazesine sahiptir. Se piri hyang piriden sonra icat edilmiş gibi görünüyor. Çin’de pirinin eşdeğeri Guan’dır (ayrıca bili olarak da bilinir), Japonya’daki karşılığı ise hichiriki’dir.
Bu yazımda sizlere Güney Kore’nin geleneksel enstrümanları denince akla ilk gelenlerden biri olan Gayageum’dan bahsetmek istiyorum. Tarihi dizilerde çokça karşımıza çıkan bu enstrümanın bazılarımızı “bende çalmak isterdim” düşüncesine sürüklemiş olduğu bir gerçek. Önceki yazılarımda uzun yıllar boyunca Türkiye – Güney Kore Dostluk Derneği bünyesinde gönüllü olarak çalıştığımı belirtmiştim, sizlere o platformumuzdan Esra Hanım’ın hazırlamış olduğu içeriği paylaşmak istiyorum bakalım bu enstrümanı daha yakından tanımak isteyecek misiniz? 🙂
Gayageum / Stringed Instrument (가야금)
Gayageum ya da kayagum, geleneksel Kore kanun benzeri 12 yaylı bir enstrümandır. Daha yeni çeşitleri 21 ya da diğer sayıda yaya sahiptir. Muhtemelen en iyi bilinen geleneksel Kore müziği enstrümanıdır. Çin guzheng, Japon koto, Moğol yatga ve Vietnam đàn tranh gibi diğer Asya enstrümanları ile ilişkilidir.
Tarihi
Kore Üç Krallık Dönemi tarhi olan Samguksagi (1145)’ye göre gayageum, Çin enstürmanı incelendikten sonra Kral Gasil tarafından 6.yüzyılda Gaya konfederasyonunda geliştirilmiştir. Kral, bu enstrümanda çalınabilecek bir müziği bestelemesi için Wu Ruk adında bir müzisyeni görevlendirmiştir. Orijinal adı gayago idi ve sonra gayageum olmuştur. Gayageum, Silla Hanedanlığı Kralı Jinheung zamanında Wu Ruk tarafından geliştirilmiştir.
Kral Gashil’in antik gayageumı; beopgeum, pungnyu ya da jeong-ak gayageum gibi farklı adlarla adlandırılmıştır. Genellikle saray müziği, oda müziği ve şarkı sözleri ile ilişkilidir. Gayageumın bu türünde yaylar arasında geniş boşluklar vardır ve Yeongsan-hoesang ve Mit-doduri gibi yavaş tempoda müzikler çalmaktadır.
Sanjo gayageumın 19.yüzyılda sanjo müziğinin ortaya çıkması ile birlikte geliştiğine inanılmaktadır. Enstrümanın sanjo gayageum versiyonunda,müzisyenlerin hızlı geçişini sağlamak amacıyla yaylar birbirine yakın ve kısadır. Sanjo gayageum, şu anda en yaygın gayageum türüdür. 20.yüzyıldan bu yana bazı müzisyenler naylon kullansa bile tüm geleneksel gayageumlarda ipek yay kullanılmaktadır.
Daha fazla yay ile gayageumın modern versiyonlarında genellikle Çin’in guzhenginde kullanılanlarla benzerlik gösteren naylon kaplı çelik yaylar kullanılmaktadır.Pirinçten yapılan yaylar da yüksek ses elde etmek için kullanılmaktadır. Modern müzik çalmak için daha fazla yay sayısı ile gayageum geliştirilmiş ve enstrümanın yelpazesi artırılmıştır. Daha fazla yay ile özel yapım enstrümanlar kullanılsa da gayageum 13, 17, 18, 21, 22 ve 25 yay ile uygundur.
Yapısı
Beobgeum gayageum 30 cm kalınlığında ve 10 cm yüksekliğindedir. Gövdesi tek parça pavlonya ahşabından yapılmaktadır. Yankılayıcı kısmı, pavlonya parçasının oyulmasıyla oluşmuştur.
Sanjo gayageum 142 cm kalınlığında, 23 cm genişliğinde ve 10 cm yüksekliğindedir. Ses tablası pavlonyadan yapılmış; ancak yanları ve arka kısmı kestane ya da ceviz gibi sert ahşaptır.
Ses tablası üzerinde anjok (hareketli eşik), yayları desteklemektedir. Bu eşikler, akort ve tonlama ayarları için hakaret etmektedir. Yaylar, tellerin bağlı olduğu uyum açkısından gövdenin en üstüne kadar uzanmaktadır.
Bazı delillere göre gayageum, Silla Hanedanlığı’ndan çok daha öncesine dayanmaktadır. Jeollanamdo’daki Kwangsan alandaki son arkeolojik kazılarda, M.Ö. 1.yüzyıla ait gayageum parçaları açığa çıkmıştır.
Gayageumda enstrümanın çeşitlenmesini sağlayanüç farklı müzik türü kullanılmaktadır:
> Pungryu gayageum – Yavaş tempodaki parçalar için daha geniş aralıklı yaylardan oluşan orijinal form. > Sanjo gayageum – Hızlı bir şekilde çalabilmek için birbirine yakın yaylardan oluşan modern versiyondur. > En yeni isibil hyongeum (21 yay) enstrümanında gayageum gövdesi genişletilmiş ve modern müziğin çalınabilmesi için daha fazla yay eklenmiştir.